گروه راک بیتلز (The Beatles) به عنوان یکی از محبوب ترین و تاثیر گذار ترین گروه های تاریخ موسیقی ، در بسیاری از آثارشان از سازدهنی نیز به خوبی استفاده کرده است . جان لنون (John Lenno) به عنوان مغز متفکر گروه و خواننده اصلی ، نواختن سازدهنی را در این آثار بر عهده داشت . مطلب زیر نحوه استفاده از سازدهنی را توسط جان لنون بررسی می کند و قسمت اول آن به تحلیل آهنگ Love Me Do اختصاص دارد .

احتمالاً‌ هزاران نوازنده سازدهنی وجود دارند که بعد ازشنیدن آن ریف (Riff) جذاب ابتدای آهنگ Love Me Do از گروه بیتلز (The Beatles) که توسط John Lennon نواخته شده ، برای نخستین بار مجذوب صدای سازدهنی شده و آن را برای نواختن انتخاب کرده اند. اما واقعاً‌ این آهنگ چگونه نواخته شده است ؟

قسمت اول آن بسیار ساده است ؛ آن قدر ساده که اجرا نکردنش دشوارتر از نواختنش به نظر می رسد ! شاید ساده ترین ریف کراس هارپ همین باشد که به این ترتیب برروی سازدهنی دیاتونیک گام C اجرا می شود : 5Draw, 5Blow, 4Draw, 2Draw .

حتی اگرنتوانید تک نت ها (Single Notes) را خیلی دقیق و واضح بنوازید باز به راحتی برای هر فردی که در ظرف 40 سال گذشته به رادیو گوش داده باشد قابل تشخیص است. اما آیا جان لنون هم این آهنگ را به همین صورت نواخته است ؟ در جواب باید گفت : نه !

همانطور که گفتم، قسمت اول آهنگ خیلی ساده است.اما وقتی به آن قسمت ازآهنگ که همزمان با ادای کلمات Someone to Love توسط خواننده است می رسیم ، قضیه قدری پیچیده تر می شود. دراین قسمت نت های #A,A,G,F توسط سازدهنی نواخته می شود. ولی نت های A و #F در (اکتاو پایین) یک سازدهنی دیاتونیک گام C وجود ندارند.

درست است که این نت ها با تکنیک بندینگ (Bending) مناسب قابل اجرا هستند ، اما به نظر نمی رسد که جان لنون نیزهمین کار را در موقع ضبط این آهنگ انجام داده باشد. قصد هیچگونه بی احترامی ندارم ، ولی نوازندگی جان لنون در زمان ضبط ایـن آهنگ در حـد و اندازه های نوازنده فوق العاده ای چون Howard Levy نبوده است. وی حتی در نواختن دقیق تک نت ها مشکل داشته است و به همین خاطربسیاربعید به نظر می رسد که توانسته باشد نت های بند شده (Bent Notes) را با چنان فرکانس دقیق و صدای صافی که در این بخش از آهنگ شنیده می شود اجرا کرده باشد.

این احتمال وجود دارد که وی قسمت ابتدایی ریف سازدهنی را با یک سازدهنی دیاتونیک گام C نواخته باشد وبعد برای نواختن قسمت مربوط به Someone to Love از یک سازدهنی دیاتونیک در گام C استفاده کرده باشد. با این حال اگر آهنگ را با سرعت آهسته پخش کنید و به دقت گوش دهید ، خواهید دید که فاصله بین نت آخر ریف ابتدایی با نت A در شروع ریف بعدی آن چنان اندک است که محال است باور کنیم وی سازدهنی ها را این قدر به سرعت با هم عوض کرده باشد.

احتمال دیگری هم می توان مطرح کرد که صدای مربوط به سازدهنی گام G بعداً‌ به آهنگ اصلی اضافه (Overdubbed) شده باشد اما شواهدی برای این فرضیه نیز وجود ندارد.

با جستجویی سریع در سایت Youtube یا Google Video به یک کلیپ ویدیویی ازآهنگ Love Me Do بر می خوریم که گروه بیتلز را درتصاویری سیاه وسفید وقدیمی در حال اجرای این آهنگ (که نخستین Hit یا آهنگ پرفروش این گروه بود) نشان می دهد. اگر این کلیپ را به دقت نگاه کنید ، متوجه خواهید شد که ظاهراً جان لنون دارد از یک سازدهنی دیاتونیک استفاده می کند. با ا ین حال اگر این ویدیو را بازهم با دقت بیشتری نگاه کنید ، به این نکته پی می برید که صدای آهنگ با تصاویر مربوطه اش همخوانی و همزمانی ندارد. بویژه این که در دست های جان لنون هیچ حرکتی که حاکی از همخوانی با افکت های صوتی ناشی از به کارگرفتن دست ها (Hand Effects) در نمونه صوتی این آهنگ باشد ، وجود ندارد. ترک صوتی این کلیپ ویدیویی همان نسخه اصلی آهنگ است و به نظر می رسد که گروه بیتلز در این کلیپ یا صرفاً به «لب زدن» با آهنگ جهت تهیه یک اجرای تصویری پرداخته اند و یا این که یکی از اجراهای تصویری و زنده آنها به طور تقریبی با نمونه صوتی این آهنگ «سینک» شده است. یک نکته قابل توجه دیگر در مورد این کلیپ ویدیویی آن است که در زمان پخش قسمت Someone to Love از این آهنگ تصاویری ثابت (به شکل عکس های گرفته شده با دوربین عکاسی) از گروه دیده می شود و خود جان لنون را در حال نواختن سازدهنی نشان نمی دهد.

با این حال خود جان لنون یک بار توضیح داده است که برای نواختن این آهنگ از چه نوع سازدهنی استفاده کرده است. درسال 1978 دریکی ازاپیزودهای شوی تلویزیونی South Bank (یک شوی هنری که مدتها از تلویزیون انگلستان پخش می شد) با عنوان Lennon’s Jukebox مصاحبه ای با جان لنون ضبط شده که در آن می گوید : «یک بار برایان جونز (Brian Jones) آمد و ازمن پرسید : درآهنگ Love Me Do ، تو Harmonica می زدی یا Harp ؟». او از وجود این نت های بم باخبر بود وهمین نکته او را به فکرانداخته بود ... من گفتم :«Harmonica ، همونی که شستی (button) داره ... که البته مثل بلوزهارپ اونقدرها با حال نبود ولی آهنگ هایی مثل Hey Baby را نمی شد با یک بلوزهارپ (سازدهنی دیاتونیک) اجرا کرد و ما در همان زمان آهنگ Hey Baby را هم که مال Bruce Chanel بود باید اجرا می کردیم».
واضح است که جان لنون واژه Harp را برای اشاره به سازدهنی دیاتونیک و لغت Harmonica را درتوصیف سازدهنی کروماتیک به کاربرده است.
خوب ، پس این سازدهنی از نوع کروماتیک بوده است ، اما درچه گامی بوده است ؟

Greg Panfile درمقاله اش با نام Little Child : The Harmonica In Beatles Music عنوان کرده که جان لنون از یک سازدهنی کروماتیک با گام G استفاده کرده است. البته هر دوی این ریف ها را می توان با یک سازدهنی کروماتیک در گام G نواخت وحتی این امکان وجود دارد که این نت ها را با سازدهنی کروماتیک درهرگام دیگری نیز اجرا کرد. ولی بی شک جان لنون از سازدهنی کروماتیک با گام G استفاده نکرده است.

درتوضیح باید گفت که او چندین بار در حین نواختن ریف ابتدایی کمی تپق می زند و نت هایی را که قصد داشته بنوازد به همراه بخشی از نت های مجاورشان نواخته است. به خصوص در مورد نت اول ریف ابتدایی (که نت F است) که وی نت بالاتر از آن را نیز می نوازد. با آهسته کردن سرعت پخش این آهنگ متوجه می شویم که نت مذکور نت A بوده است. نت بالاتر کنارنت F دریک سازدهنی کروماتیک گام G ، نت G است و بنابراین احتمال به کاربردن سازدهنی کروماتیک گام G برای این آهنگ کنار گذاشته می شود.

محتمل ترین گزینه ای که به ذهن می رسد یک سازدهنی کروماتیک در گام C است که با توجه به چندبار لغزشی که جان لنون در حین نواختن نت G داشته و به صورت همزمان قدری از نت C را نیز (که نت مجاور G در سازدهنی کروماتیک گام C است) به صدا درآورده است ، قابل تأیید می باشد. دلیل نهایی که در این باره می توان عنوان کرد این واقعیت است که نت #F تنها نت موجود در این آهنگ است که برای نواختنش باید شستی سازدهنی را به داخل فشار داد. وقتی که ریف همراه با قسمت Someone to Love برای دومین بار در میانه آهنگ و بدون همراهی با آواز نواخته می شود ، می توانید صدای برخورد ضعیفی را در ابتدای نت #F بشنوید که بسیار شبیه صدای به داخل فشار دادن شستی سازدهنی با اندکی تأخیر است. نکته قابل توجه دیگران آن است که نت #F تنها نتی می باشد که فاقد آن لرزشهای مشخص حاصل شده از ویبراتوی دست (Hand Vibrato) است که تقریباً در تمام نتهای دیگر با هر کشش زمانی که هستند وجود دارد. فکر می کنم دلیلش این باشد که دست (راست) جان لنون در زمان نواختن نت #F درگیر فشار دادن شستی سازدهنی به سمت داخل بوده است !‌

در قسمت بعدی این مطلب سایر آهنگ های گروه بیتلز که در آنها از سازدهنی استفاده شده است بررسی خواهد شد .

منبع :

آهنگ های دیگری از گروه بیتلز وجود دارد که به درستی معلوم نیست در آنها از چه نوع سازدهنی توسط جان لنون استفاده شده است. مثلاً ریف شناخته شده آهنگ Please Please Me را که مانند ریف ابتدایی آهنگ Love Me Do همان قدر واضح و ساده به نظر می رسد در نظر بگیرید. این ریف تقریباً می شود گفت در گام E major است و مجموعه نت هایش نیز به خوبی با یک سازدهنی دیاتونیک گام E مطابقت دارد. با این حال اگر بخواهید این ریف را با یک سازدهنی دیاتونیک معمولی درگام E بنوازید و با نت 7Blow شروع کنید ، مشخص می شود که این نت یک اکتاو بالاتراست از آنچه باید باشد. و اگر بخواهید نواختن آن را با نت 4Blow آغاز کنید ، لازم است برای رسیدن به نت #C از تکنیک Bending برای Bend کردن نت 3Draw به میزان یک پرده استفاده کنید ؛ درحالی که واضح است جان لنون از هیچ نت بند شده ای در این ریف استفاده نمی کند. پس این ریف چگونه نواخته شده است ؟

خوب ، ممکن است یک سازدهنی کروماتیک در گام E بوده باشد و بی شک مدل سوپر کرومونیکای شرکت هونر(Hohner Super Chromonica) درآن زمان دراین گام نیز عرضه می شده است.

باز در این جا هم می توان نت های مورد نظر را با سازدهنی کروماتیک در هرگام دیگری نیز اجرا کرد ، ولی هیچ دلیلی که نشانه به کاربردن شستی سازدهنی باشد وجود ندارد و مجموعه نت های این ریف به خوبی با الگوی دمش / مکش (Blow / Draw) یک سازدهنی گام E مطابقت دارد. احتمال دیگری که در مورد این آهنگ وجود دارد و شاید هم احتمال قوی تری باشد ، استفاده از یک سازدهنی 12 سوراخه مدل Echo Vamper است. این سازدهنی در واقع همان مدل Marine Band 364 بود که دربازار اروپا با نام Echo Vamper عرضه می شد و در آن زمان در هر 12 گام موجودش قابل تهیه بود. این سازدهنی یک اکتاو پایین تر (بم تر) از یک سازدهنی دیاتونیک معمولی در گام E کوک شده بود و بنابراین کاملاً مناسب استفاده در این آهنگ خاص می باشد. با این حال از آنجا که صدای گیتار و ساز دهنی در این آهنگ به میزان زیادی درهم آمیخته شده است ، صرفاً با گوش دادن به آن نمی توان مشخص کرد که آیا درآن یک سازدهنی کروماتیک به کاررفته است یا یک سازدهنی دیاتونیک با کوک بم.

یکی دیگر از ریف های گروه بیتلز که شناسایی آن راحت است ریف مربوط به ابتدای آهنگ From Me To You است. مانند بسیاری از ریف های کلاسیک گروه بیتلز، خود ریف بسیار ساده است : CDED CDDA. با این حال اگر بخواهید نواختن این ریف را با نت 4Blow دریک سازدهنی دیاتونیک معمولی با گام C شروع نمایید ، باید برای نواختن آن نت A بم ، از تکنیک Bending استفاده کنید و در اینجا هم این نت آن قدرواضح ودقیق نواخته شده که از جان لنون چنین کاری برنمی آید. اگر ریف را با نت 7Blow شروع کنید به راحتی اجرا می شود ولی با این کارآهنگ مزبور یک اکتاو بالاتر می رود. راه دیگر این است که آن را بر روی یک سازدهنی دیاتونیک گام G و با شروع از نت 5Draw اجرا کنید. با این کار تمام نت های ریف مذکور در دسترسند و نیازی به Bend کردن هیچ نتی وجود ندارد ، اما آیا جان لنون نیزهمین کار را کرده بود ؟

نه. در این ریف هم او دچار یک لغزش کوچک می شود که می تواند به عنوان برهان قاطعی برای افراد واجد پشتکار کافی و توجه دقیق به جزئیات عمل نماید. چند بار که جان لنون نت D را در این ریف اجرا می کند ، به طور تصادفی نت بالاتر مجاورش را نیز می نوازد که نت F می باشد و به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که سازدهنی مورد استفاده در گام C major بوده است (البته به شرطی که این احتمال بسیار بعید را کنار بگذاریم که وی ممکن است از یک سازدهنی کروماتیک گام B استفاده کرده و شستی آن را درتمام مدت به سمت داخل نگه داشته باشد). بنابراین برای واضح و دقیق نواختن نت A حتماً یک سازدهنی کـرومـاتیـک گـام C بـه کــار رفته است یا ایـن کـه از یـک سـازدهنـی دیـاتـونیک بـم درگام C (یا Low C Diatonic ) استفاده کرده است (با شروع ریف از نت 7Blow). مدل 12 سوراخه Echo Vamper درگام C ، یک اکتاو پایین تر از سازدهنی دیاتونیک معمولی در گام C کوک شده است و از این رو می تواند گزینه احتمالی دیگری باشد.

در آهنگ All Together Now سوال و جواب هایی بین صدای خواننده و سازدهنی رد و بدل می شود. آهنگ در گام G است و با الگوهای آکوردی ساده اش بر روی یک سازدهنی دیاتونیک گام G اجرا می شود.

آهنگ Rocky Raccoon در گام C است و جان لنون در چند جای آن با سازدهنی دیاتونیک گام C صداهای زیر و جیغ مانندی را در همراهی با آهنگ می نوازد.

در بقیه آهنگ های گروه بیتلز که در آنها سازدهنی دیاتونیک به کاررفته ، جان لنون از روش Cross Harp یا پوزیشن دوم برای نواختن سازدهنی استفاده کرده است.

مثلاً آهنگ I Should Have Known Better درگام G است و جان لنون از یک سازدهنی دیاتونیک گام C استفاده می کند.

آهنگ I’m A Loser هم در گام G است و آن هم با سازدهنی دیاتونیک گام C نواخته شده است.

آهنگ Thank You Girl در گام D است و برروی سازدهنی دیاتونیک گام G اجرا شده است.

آهنگ I’ll Get You نیز به همین ترتیب درگام D است (اگرچه به نظر می رسد کمی بم ترباشد) و با سازدهنی دیاتونیک گام G نواخته شده است.

آهنگ Little Child در گام E است و جان لنون از سازدهنی دیاتونیک در گام A استفاده کرده است.

در آهنگ Being For The Benefit of Mr. Kite ( ازآلبوم Sgt. Pepper’s ) ازصدای سازدهنی به عنوان بخشی از صدای پرجوش و خروش زمینه ای استفاده شده است. عملاً غیرممکن است که بتوان نوع سازدهنی های به کار رفته در این آهنگ را مشخص کرد ، ولی تصویری از آن دوران ثبت شده است که جان لنون و جرج هریسون (George Harrison) را درحال نواختن سازدهنی های بیس (Bass) و آکورد (Chord) نشان می دهد. ممکن است آنها درموقع ضبط همین آهنگ این سازدهنی ها را نواخته باشند ، و از طرفی هم ممکن است تصویر مذکورتنها یک عکس نمایشی و تبلیغاتی از این گروه بوده باشد.

و در پایان ، اشاره می کنیم به چند آهنگی که در آنها سازدهنی کروماتیک به کار رفته است.

آهنگ Chains درگام Bb است و سازدهنی درآن یک ملودی ابتدایی ساده را با نت های F – Eb – D – F – Eb – D می نوازد. مشخص است که سازدهنی به کار رفته ازنوع کروماتیک و در گام C است چون وقتی که جان لنون از نت F (نت 6Draw) به نت Eb (نت 5Draw ، با فشار شستی به داخل) می رود ، تصادفاً نت #F (نت 6Draw ، با فشار شستی به داخل) را هم می نوازد. البته مرتکب شدن چنین اشتباهی با سازدهنی کروماتیک گام Eb نیز ممکن است رخ دهد (در این حالت نت ابتدایی نت 6Blow خواهد بود) ولی اگر لنون این آهنگ را با سازدهنی کروماتیک گام Eb نواخته بود ، اصلاً نیازی به فشاردادن شستی سازدهنی وجود نداشت چرا که می توانست نت Eb را به راحتی با عمل مکش در سوراخ شماره 5 (نت 5Draw) اجرا کند نه اینکه مثلاً آن را با فشاردادن شستی به داخل و عمل دمش در سوراخ شماره 5 اجرا نماید. و در ضمن اگر از ساز دهنی گام Bb استفاده می کرد ، نت تصادفی دیگری که در این حالت ایجاد می شد نت G بود نه نت #F . به همین دلیل می توان به این نتیجه رسید که وی از یک سازدهنی کروماتیک گام C استفاده کرده است.

آهنگ There’s A Place تا مدتی مرا گیج کرده بود ولی اخیراً نسخه ای از آن را با کیفیت صدای ضبط شده بهتری به دست آوردم که در آن صدای سازدهنی در انتهای آهنگ در یکی از کانالهای استریو به صورت جداگانه شنیده می شد و به این ترتیب توانستم نوع سازدهنی را به عنوان یک سازدهنی کروماتیک گام C شناسایی کنم. آهنگ در گام E است و سازدهنی در آن یک خط ملودیک ساده را با نت های # D# E D# C می نوازد. این نت ها را با یک سازدهنی دیاتونیک گام E به راحتی می توان نواخت ولی همانند آهنگ Please Please Me برای نواختن نت #C دراین محدوده صوتی برروی سازدهنی دیاتونیک گام E نیاز به Bend کردن نت ها وجود دارد. از اینها گذشته اشتباهات نوازندگی جان لنون در انتهای این آهنگ یک بار دیگر او را لو می دهد. در آخرین باری که این ریف تکرار می شود (درست قبل از خاتمه تدریجی یا فید (Fade) شدن آهنگ) ، وی مرتکب اشتباهی می شود که تنها با سازدهنی کروماتیک قابل توجیه است. وقتی که می خواهد از نت #D (نت 5Draw ، با فشار شستی به داخل) به نت E (‌نت 6Blow ، بدون فشار دادن شستی) برود ، شستی ساز دهنی را مختصری زودتر از موعد رها می کند و در نتیجه صدای نت D نیز به مدت کوتاهی به گوش می رسد. همچنین اشتباهات دیگری نیز وجود دارند که تنها درصورت استفاده ازسازدهنی کروماتیک گام C رخ می دهند : فشاردادن زودهنگام شستی که منجر به اجرای نت F به جای نت E می شود (نت 6Blow ، با فشار شستی به داخل به جای نت 6Blow بدون فشار دادن شستی) ، اشتباه در نواختن شماره یک سوراخ خاص و در نتیجه نواختن نت #F به جای #D (نت 6Draw ، با فشار شستی به داخل به جای نت 5Draw ، بافشار شستی به داخل) ، و غیره.
شنیدن این گونه جزئیات در زمان پخش آهنگ با سرعت معمولی دشوار است اما اگر به کمک کامپیوتر سرعت پخش آن را به 1/8 سرعت اولیه کاهش دهیم تشخیص آنها به مراتب آسان تر می شود.

به آن دسته از افرادی که علاقه زیادی به موسیقی گروه بیتلز دارند توصیه می شود کتاب حاوی کلیه آهنگ های این گروه را با نام The Beatles Complete Scores خریداری نمایند. همانطور که از نام کتاب بر می آید ، این کتاب حجیم در برگیرنده نت های تمامی بخشهای آوازی و سازی کلیه آهنگ هایی است که تاکنون به صورت رسمی از گروه بیتلز منتشر شده است (و در بیشتر موارد برگرداندن نت ها با دقت خوبی انجام گرفته است). جهت اطلاعات بیشتر در مورد این کتاب می توانید به سایت Amazon مراجعه نمایید.

اگر فقط به بخشهای مربوط به سازدهنی علاقه مند هستید ، یک راه حل کم هزینه تر آن است که به وب سایت دوست خوب من Wanderin’ Wilf به نام HarpSurgery مراجعه نمایید ودرآنجا به مطالعه تبلچر ارائه شده برای آهنگLove Me Do وسایرریف های سازدهنی که توسط جان لنون نواخته شده است بپردازید. .

منبع :