سازدهني‌ها، همه جا هستـنـد؛ در فيلم‌هايي از جنــگ جهانـي دوم («هي كيد»، «سرجنت» از سربازان بروكلين مي‌گويد: «من نمي‌دونم زنده مي‌مونيم يا نه، با سازدهنيت كمي برام بنواز …») در فيلم‌هايي از جنگ‌هاي داخلي آمريكا («هي پريويت» سردسته‌ي ياغي‌ها مي‌گويد:«من زخم‌هاي زيادي برداشته‌ام آهنگ Dixie را برام بنواز تا با اون بميرم…») در فيلم‌هايي راجع به افسردگي و ماتم («هي كيد»، يكي از خانه به‌دوشان دور آتش كـمپ مي‌گويد…) و به همين ترتيـب شمـا مي‌توانيـد سازدهني‌هـا را دركـارخانـه‌هـاي ماشين‌سازي، در دسته‌ي گانگسترها و در جيب گاوچران‌هاي آوازخوان، پيدا كنيد.

شانس شما 9 از 10 مي‌باشدكه اوّلين سازدهني شما دركمپاني هوهنر(Hohner) ساخته شده باشد. هوهنر بزرگترين كارخانه‌ي توليدكننده‌ي سازدهني با سابقه‌اي حدود 100 سال در سراسر جهان است. با توجّه به اين كه در كنترل كيفيّت، مرور زمان اهميّت ويژه‌اي دارد، آنها بهترين هارپها را به بازار عرضه مي‌دارند

يك سنّت قديمي وجود دارد كه مي‌گويد اوّلين كاري كه بايد براي يك سازدهني نو انجام داد، غوطه‌وركردن آن در يك ليوان از مايع، به مدت ده تا بيست دقيقه است. مايعهاي پيشنهادي متنوّع‌اند؛ از آب معمولي گرفته تا آبجو، ويسكي و ودكا. اين اعتقاد هارپيست‌هاي قديمي كه مي‌گويند: مايع در بدنه‌ي چوبي نفوذ كرده و باعث كم شدن منفذه‌ي بين بدنه و صفحه‌ي زبانه‌ها مي‌شود، كاملاً صحيح است.

نگهداري سازدهني، كار ساده‌اي‌ست كه احتمالاً هر شخصي خودش اين كار را به‌درستي انجام مي‌دهد. هر موقع كه كارتان با ساز تمام شد، آنرا در جعبه‌اش قرار دهيد. در موقعي كه مي‌خواهيد آنرا در جيبتان به اطراف حمل كنيد نيز آن را در جعبه قرار دهيد. گرد و غبار، يكي از بزرگترين دشمنان سازدهني‌ است. اگر شما ساز را تميز نگهداريد، ساز صداي بهتر و عمر طولاني‌تر خواهد داشت.

قبل از اين كه يك نت را به صدا در آوريد، بياييد بررسي كنيم يك سازدهني چگونه كار مي‌كند. شما مي‌بينيد كه اين ساز 10 سوراخ دارد كه از شماره‌ي 1 تا شماره‌ي 10 نامگذاري شده‌اند. هركدام از اين سوراخها مي‌توانند دو نت متفاوت را ايجاد نمايند: يكي به وسيله دميدن (ورود هوا به سازدهني) و يكي با كشيدن (خروج هوا از سازدهني)؛ بنابراين، تنها با 10 سوراخ مـي‌توانيد 20 نت را در بازه‌ي سه اكتاو (Octave) پوشش دهيد.

در اين قسمت ما مي‌خواهيم دو آكورد را معرّفي نماييم. مهمّ نيست هارپ با چه كليدي در دست داريد؛ اين آكوردها، درجه‌يI (دميدن) وV (كشيدن) مي‌باشند. اگر كليد هارپ شما C است، آكورد درجه‌يI ؛C و آكورد درجه‌يV ،G خواهد بود. اين آكوردها دو تا از مهمترين آكوردهاي مورد استفاده در هر آهنگي مي‌باشند.

هارمونیکا (Harmonica) یا سازدهنی (Mouth Organ) جزو سازهای بادی است و در خانواده سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار می گیرد. تولید صوت در این نوع سازها نتیجه ارتعاش یک زبانه (Reed) از جنس فلز است که تنها یک سرآن به بدنه ساز متصل شده و انتهای دیگرش می تواند آزادانه حرکت کند. به ارتعاش درآمدن این زبانه ها در اثر عبورجریان هوا موجب تولید صدای ساز می شود.

یک سازدهنی دیاتونیک به طور معمول از قسمت های زیر تشکیل شده است:
ا. زبانه ها Reeds
2. صفحات زبانه ای Reed Plates
3. بدنه Comb یا Body
4. درپوش ها یا صفحات پوشاننده Covers یا Cover Plates
در قسمت اول از این مطلب راجع به ساختمان زبانه ها و صفحات دربرگیرنده آنها (موسوم به صفحات زبانه ای) صحبت می کنیم و در قسمت دوم ساختمان بدنه و درپوش های سازدهنی دیاتونیک را بررسی خواهیم کرد.

در قسمت قبلی ، ساختمان زبانه های سازدهنی و صفحات زبانه ای در سازدهنی دیاتونیک بررسی شد. بخش دوم از این مقاله به صحبت در مورد بدنه و درپوش های سازدهنی دیاتونیک اختصاص دارد.

آیا سازدهنی را می شناسید؟ دیدگاه ما ایرانیان نسبت به این ساز چگونه است؟ یک اسباب بازی برای دوران کودکی؟ یا شاید هم سازی همیشه در جیب گاوچران ها؟
در سلسله مقالات کنسرتوهای سازدهنی سعی ما بر آن خواهد بود که در مورد این ساز و نقش آن در موسیقی کلاسیک بیشتر صحبت شود تا بدانیم که این ساز تا چه حدی عجیب و توصیف ناپذیر است!

در انواع مختلف سازدهنی نت های هر گام به شیوه های مختلفی در کنار هم قرار می گیرند که بستگی به نوع سازدهنی ، مدل و کوک (Tuning) خاص آن دارد. احتمالا بیشترعلاقه مندان سازدهنی در کشورمان با سازدهنی کروماتیک و نحوه کنار هم قرار گرفتن نت ها در آن آشنایی دارند اما با سازدهنی دیاتونیک 10 سوراخه کمتر آشنا هستند .

در این مطلب سعی بر این خواهد بود تا به طور خلاصه به تاثیراتی که سازدهنی در 80 سال اخیر بر روی موسیقی و همچنین فیلمهای موزیکال در آمریکا گذاشته است بپردازیم. همانطور که می دانید فیلمهای موزیکال فیلمهایی هستند که معمولا از سبک درام یا کمدی پیروی نموده و مبنای اصلی این فیلمها اجرای آواز و موسیقی می باشد .

نام فرانتس اشمل Franz Chmel به منزله انقلابی در نوازندگی سازدهنی است و هنرش متعلق به آن دسته از نوازندگان است که اجرای موسیقی کلاسیک با این ساز را باور داشته و دارند. او با شکستن متدهای قراردادی، تکنیک بدیعی خلق کرد و امکان نواختن مشکل ترین قطعاتی را که حتی غیرممکن به نظر می رسید، فراهم نمود. چیره دستی او در نواختن این ساز به استعداد ذاتی اش برنمی گردد، بلکه نتیجه سالها سخت کوشی، ممارست و تجربه اوست.

در قسمت قبلی چیدمان نت ها را در سازدهنی های دیاتونیک و کروماتیک مقایسه کردیم . در بخش دوم از این مطلب قصد داریم نحوه کنار هم قرار گرفتن نت ها را در سازدهنی دیاتونیک 10 سوراخه با تاکید ویژه بر "کوک ریشتر" (Richter Tuning) و با لحاظ کردن جزئیاتی بیشتر بررسی کنیم .

هر سازدهنی دیاتونیکی به طور معمول بر اساس یک گام ماژور یا مینور خاص ساخته می شود به طوری که در حالت عادی قفط نت های یک گام خاص با آن قابل اجرا است . از آنجا که در موسیقی غربی 12 نت مختلف (با فواصل نیم پرده ای) وجود دارد ، برای تنظیم و ساخت سازدهنی دیاتونیک هم می توان از هر یک از این 12 نت به عنوان نت پایه استفاده کرد .

فرانتس اشمل (Franz Chmel) از نوازندگان شاخص و صاحب سبک سازدهنی کروماتیک است که علاقه مندان سازدهنی با آثار وی آشنایی دارند . فرانتس اشمل سازدهنی کروماتیک را سازی پر قابلیت می داند و معتقد است که این ساز را می توان به جایگاه بالا تری در عرصه موسیقی کلاسیک ارتقا داد ؛ عقیده ای که وی آن را به لطف تکنیک بالای نوازندگیش در عمل به اثبات رسانده است .

چارلز "چارلی" ری مک کوی (Charles "Charlie" Ray McCoy) معروف به چارلی مک کوی (Charlie McCoy) از هنرمندان محبوب و پرآوازه موسیقی کانتری است که با مهارت خاصی که در نواختن سازدهنی دیاتونیک دارد ، به عنوان پایه گذار سبک جدیدی از نوازندگی سازدهنی در موسیقی کانتری شناخته شده است.

مت واکلیت (Mat Walklate) از نوازندگان چیره دست سازدهنی در سبک های بلوز و موسیقی ایرلندی است که هفته پیش در برنامه زنده رادیوی محلی لنکشایر (Lancashire) حضور یافت و ضمن گفتگو در مورد مدل های مختلف سازدهنی به معرفی آثار خود و اجرای موسیقی زنده با سازدهنی دیاتونیک پرداخت .

جری ادلر (Jerry Adler) نوازنده چیره دست هارمونیکا که صدای ناب و رسای سازش را در فیلم هایی مانند شین (Shane) ، ماجرای نیمروز (High Noon) و مری پاپینز (Mary Poppins) می توان شنید و در عین حال همیشه در سایه شهرت برادر بزرگ ترش لری ادلر (Larry Adler) به سر می برد ، در تاریخ 13 مارس 2010 (مصادف با 22 اسفند 1388) در شهر Ellenton ایالت فلوریدا درگذشت . وی در زمان مرگ 91 سال سن داشت و در Sarasota زندگی می کرد . علت مرگ بنا بر گفته پسرش مایکل ، سرطان پروستات بوده است .

شرکت آلمانی هونر(Hohner) یکی از قدیمی ترین شرکت های سازنده سازهای موسیقی در جهان است که فعالیت خود را از سال 1857 با ساختن سازدهنی شروع کرده و از آن زمان تا به امروز میلیون ها عدد سازدهنی و سایر سازها (از جمله آکاردئون ، ملودیکا و گیتار) رابه علاقه مندان موسیقی عرضه کرده است . در این مطلب با چند مدل جدید از سازدهنی های دیاتونیک شرکت هونر که در سال 2008 و 2009 معرفی شدند بیشتر آشنا می شویم .

سال 1388 با تمام فراز و نشیب هایش سپری شد . حالا که در اوایل سال 1389 هستیم ، بد نیست نگاهی به گذشته بیندازیم و اخبار و رخدادهای مرتبط با سازدهنی کشورمان را در سالی که گذشت با یکدیگر مرور نماییم . اتفاقاتی که از انتشار آلبوم های صوتی و کتاب های آموزشی تا اجراهای زنده و سایت های اینترنتی را در بر می گیرد .

استیوی واندر (Stevie Wonder) خواننده ، نوازنده ، ترانه سرا و آهنگساز بزرگی است که در بین علاقه مندان سازدهنی نیز به واسطه سبک خاص و منحصر به فردی که در نواختن این ساز دارد به محبوبیت فراوانی دست یافته است . یکی از آهنگ های محبوب وی در نزد دوستداران سازدهنی آهنگ Isn't She Lovely است که نخستین بار در قالب آلبوم Songs In The Key of Life در سال 1976 منتشر شد .

در مقالات قبلی این وب سایت به تقسیم بندی انواع سازدهنی ، نحوه چیدمان نت ها بر روی سازدهنی ، کوک ریشتر و گام های مختلف سازدهی اشاره کردیم . در ادامه این مطالب قصد داریم نگاهی اجمالی داشته باشیم به نحوه ساخت سازدهنی دیاتونیک و فرایند تولید آن در کارخانه های سازنده سازدهنی . مقاله زیر به قلم Mary F. McNulty به همین موضوع اختصاص دارد .

این قسمت به بررسی جنبه های نظری و عملی مربوط به شیوه های مختلف نواختن تک نت ها (Single Notes) و وضعیت دهان و زبان در هر یک از این شیوه ها اختصاص دارد. همان طور که می دانید نواختن نت های تکی به دو شیوه امکان پذیر است: روش Puker و روش Tongue Blocking . (در واقع روش سومی هم وجود دارد که چیزی بین این دو است. ممکن است قدری دور از ذهن باشد اما بعد از رسیدن به سطح خاصی از مهارت نوازندگی، برایتان طبیعی می شود).

توسعه و گسترش شبکه جهانی اینترنت در سالهای اخیر تحولات زیادی را در زمینه انتشار اطلاعات ایجاد کرده و منجر به تسهیل دسترسی عموم مردم به اطلاعات مورد نیاز در حوزه های گوناگون شده است. خوشبختانه مقوله آموزش سازدهنی هم از این جریان رو به رشد اطلاعاتی بی نصیب نمانده است. وب سایت ها و وبلاگ های متعددی در زمینه آموزش سازدهنی و ارائه محصولات مرتبط با آن به وجود آمده اند که علاقه مندان سازدهنی می توانند از آنها بهره بگیرند.

در میزان محبوبیت و پر طرفدار بودن سازدهنی جای هیچ گونه شکی وجود ندارد ! و به همین خاطر است که موسیقیدانان در سبک های مختلف و متنوعی از کلاسیک و جز گرفته تا کانتری و بلوز از این ساز استفاده کرده اند . بدیهی است که نحوه به کار گرفتن انواع مختلف سازدهنی و شیوه های خاص نواختن آن در هر سبکی از موسیقی با سبک های دیگر متفاوت است .

قدمت استفاده از لرزش زبانه های آزاد برای ایجاد اصوات در آلات موسیقی به هزاران سال پیش در آسیا برمی گردد . اما ساز دهنی در شکل فعلی خود تقریبا همزمان با ساکسفون ، در حدود 150 سال قبل پا به عرصه گذارد ، اما هیچ وقت مانند ساکسفون به سان یک ساز جدی در موسیقی به رسمیت شناخته نشد .

شوگر بلو (Sugar Blue) از نوازندگان شاخص ، صاحب سبک و محبوب سازدهنی بلوز است که سابقه همکاری با بزرگانی چون B.B. King ، Willie Dixon و گروه The Rolling Stones و همچنین افتخار کسب جایزه معتبر Grammy را در کارنامه هنری خود به ثبت رسانده است .

گروه راک بیتلز (The Beatles) به عنوان یکی از محبوب ترین و تاثیر گذار ترین گروه های تاریخ موسیقی ، در بسیاری از آثارشان از سازدهنی نیز به خوبی استفاده کرده است . جان لنون (John Lenno) به عنوان مغز متفکر گروه و خواننده اصلی ، نواختن سازدهنی را در این آثار بر عهده داشت . مطلب زیر نحوه استفاده از سازدهنی را توسط جان لنون بررسی می کند و قسمت اول آن به تحلیل آهنگ Love Me Do اختصاص دارد .

ریک اپینگ (Rick Epping) از نوازندگان شاخص و صاحب سبک سازدهنی در سبک ایرلندی (Irish) است که سال ها به عنوان کارشناس رسمی شرکت هونر (Hohner) مشغول به فعالیت بوده و نقش انکار ناپذیری در ارتقای کیفی محصولات این شرکت در دهه های اخیر داشته است . وی همچنین در دوران خدمتش در شرکت هونر موفق به طراحی و عرضه مدل جدیدی از سازدهنی دیاتونیک به نام XB-40 شده که قابلیت های متفاوت و نوینی را در اختیار نوازندگان سازدهنی قرار داده است . مطلب زیر مروری است اجمالی بر ویژگی های سبک ایرلندی و نحوه به کار بردن انواع سازدهنی در آن که به قلم ریک اپینگ به رشته تحریر درآمده است .

دنبال سازدهني که بگردي مي تواني آن را در مغازه هاي اسباب بازي فروشي هم پيدا کني. اما متاسفانه از اين ساز کمتر نشاني مي توان در بازار فرهنگي ايران پيدا کرد. در سال هاي اخير اما هنرمندان بسياري به اين ساز پرداخته اند و جسته و گريخته در آموزشگاه هاي خصوصي موسيقي تدريس مي شود. يکي از هنرمنداني که سال هاي زيادي است پيرامون اين ساز کار کرده منصور پاک نژاد است. مصاحبه روزنامه اعتماد را با وی بخوانید .

جسی "لون کت" فولر (Jesse “Lone Cat” Fuller) در روز دوازدهم مارس سال 1896 ، همان سالی که سازدهنی Marine Band متولد شد ، در شهر Jonesboro در نزدیکی آتلانتا در ایالت جورجیای امریکا به دنیا آمد . او هیچ وقت نفهمید چرا پدر و مادرش او را در سن هفت سالگی به خانواده ی دیگری به نام Wilson سپردند که مزرعه ای در نزدیکی شهر Macedonia در جورجیا داشتند . او در این خانواده روستایی گرسنگی کشیده و کتک می خورد وبه تعبیر خودش "رفتاری پست تر از سگ" با او می شد . با این که از کودکی مجبور به انجام کارهای سخت در محیط روستایی بود ، ولی توانست خواندن و نوشتن را یاد بگیرد .

نقش و اهمیت سازدهنی در موسیقی بلوز (Blues) بر کسی پوشیده نیست . اما این که چرا سازدهنی به این جایگاه ممتاز در سبک بلوز رسیده و سیر تاریخی تحولاتی که منجر به این دستاورد ویژه شده چگونه طی شده است ، موضوعی است که Larry Hoffman با نوشتن این مقاله ، که در وب سایت معتبر All Music Guide منتشر شده ، به بررسی آن می پردازد . ترجمه فارسی این مقاله به چند قسمت تقسیم شده که هر کدام به شرح مطالبی مشخص و مجزا می پردازد . از آنجا که متن مقاله سرشار از ارجاعات متعدد به اسامی آهنگ ها و نوازندگان مختلف است ، مترجم نیز کوشیده است تا با افزودن تصاویر ، لینک ها ، نمونه های صوتی و پی نوشت های گوناگون به آشنایی بیشتر خوانندگان با مفاهیم مورد نظر نویسنده کمک نماید .

در طی دو سه دهه اخیر شاهد ظهور گروه های بلوز جدیدی با محوریت نوازندگان سازدهنی در نقاط مختلف آمریکا بوده ایم . به ویژه در ایالت غربی کالیفرنیا که تعدادی از این گروه ها که بر اساس مکتب شیکاگو بلوز شکل گرفته اند ، توانسته اند با افزودن عناصری از سبک جامپ بلوز (Jump Blues) و راک اند رول (Rock ‘n Roll) موفق به ارائه سبک تازه و هیجان انگیزی موسوم به سبک بلوز ساحل غربی (West Coast Blues) شوند (این سبک را California Boogie Blues نیز نامیده اند) . شهر اوکلند (Oakland) که مرکز موسیقی بلوز در بخش شمالی ایالت کالیفرنیا به شمار می رود ، محل سکونت مارک هامل (Mark Hummel) است ؛ خواننده و نوازنده توانای سازدهنی بلوز و سرپرست گروه محبوب The Blues Survivors که نقش مهمی در شکل گیری و معرفی این ژانر موسیقایی داشته است .

3 – 4 اصول کلی تمرین
هرچه در تمرین سازدهنی زمان بیشتری صرف کنید و با علاقه و جدیت بیشتری تمرین کنید، مهارت های بیشتری پیدا می کنید. این قضیه واضح است و همه شما به آن واقفید. در این قسمت می خواهم توصیه هایی در مورد تمرینات منظم و سازمان یافته ارائه کنم .
به طور کلی روشهای استانداردی برای تمرین وجود ندارد؛ در عوض اصول بنیادی مشخصی وجود دارد که میزان اهمیت و نحوه اجرای آنها در مورد هر نوازنده با سایرین تفاوت دارد. برخی نوازنده ها برخی مهارت ها را زودتر از بقیه کسب می کنند. مثلا ممکن است نوازنده ای تنها بعد از 5-4 بار تمرین یک قطعه بتواند آن را با اطمینان خاطر به صورت عمومی اجرا نماید در حالی که نوازنده دیگری ممکن است لازم باشد برای رسیدن به همین نتیجه 50 بار تمرین کند.

آهنگ های دیگری از گروه بیتلز وجود دارد که به درستی معلوم نیست در آنها از چه نوع سازدهنی توسط جان لنون استفاده شده است. مثلاً ریف شناخته شده آهنگPlease Please Me را که مانند ریف ابتدایی آهنگ Love Me Do همان قدر واضح و ساده به نظر می رسد در نظر بگیرید. این ریف تقریباً می شود گفت در گام E major است و مجموعه نت هایش نیز به خوبی با یک سازدهنی دیاتونیک گام E مطابقت دارد.

سازدهنی ترمولو (Tremolo Harmonica) رایج ترین نوع سازدهنی درآسیا و به خصوص درآسیای شرقی است و در بخش هایی ازقاره های اروپا و آمریکاهم طرفداران زیادی دارد . Bruno Kowalczyk نوازنده ای با اصلیت لهستانی است که در نواختن آهنگ های فرانسوی-کانادایی (در ناحیه کبک کانادا) مهارت دارد و در وب سایتش کوشیده است به سوالاتی در مورد این نوع سازدهنی و ارتباط آن با سبک نوازندگیش پاسخ دهد . سوالاتی از این دست که : سازدهنی ترمولو چیست ؟ نحوه قرار گرفتن نت ها ی موسیقی روی آن چگونه است ؟ آیا می توان با سازدهنی ترمولو نت ها را Bend کرد ؟ آیا می توان با یک سازدهنی ترمولو آهنگ هایی در گام های مختلف نواخت ؟ اگر مایل به آشنایی بیشتر با سازدهنی ترمولو و سبک نوازندگی Bruno Kowalczyk هستید ، مطلب زیر را مطالعه کنید .

دنیس گروئنلینگ (Dennis Gruenling) در دنیای موسیقی بلوز از بسیاری جهات شناخته شده است . اگر از شنوندگان رادیوهای مخصوص موسیقی بلوز باشید می دانید که او هر هفته مجری یک برنامه در رادیوی WFDU است . اگر نوازنده سازدهنی و علاقه مند به میکروفون های مخصوص آن هستید ، او یکی از فروشندگان میکروفون های قدیمی و عتیقه (Vintage Mics) است . اگر جزو مشتاقان یاد گرفتن سازدهنی هستید ، او یک مدرس سازدهنی است که هم در نیوجرزی (محل اقامتش) و هم در کارگاه های آموزشی مختلفی در آمریکا و سایر نقاط جهان تدریس می کند . اما اولین و مهمترین دلیل شهرت دنیس گروئنلینگ مهارت و تبحر وی در نوازندگی سازدهنی است که با تلفیق کردن میراث به جا مانده از بزرگان سازدهنی سبک Blues و زیبایی های موجود در آثار نوازندگان بزرگ ساکسفون سبک Jazz (مانند Lester Young ) به سبک مدرن و منحصر به فردی رسیده است .

تامی رایلی (2000-1919 Tommy Reilly) یکی از بزرگ ترین نوازندگان سازدهنی کروماتیک در سبک موسیقی کلاسیک بود که آثارش همواره مورد توجه علاقه مندان سازدهنی قرار می گرفت . وی در کنار اجراهای متعدد آثاری از آهنگسازان بزرگ موسیقی کلاسیک ، توجه و اهتمام ویژه ای نیز به آموزش نوازندگان جوان تر و انتقال تجربیات خود به آنها داشت . یکی از شاگردان وی نوازنده ای است آلمانی به نام اووه وارشکف (Uwe Warschkow) که بیش از دو دهه افتخار شاگردی تامی رایلی را داشته است و حالا بعد از گذشت سی سال از شروع آشناییشان تصمیم گرفته است تا برخی از تجربیات و خاطرات آن روزها را بر روی کاغذ بیاورد .

استفاده از واژۀ پوزیشن یا پوزیسیون (Position) و اصطلاحاتی مانند نواختن پوزیشنی (Position Playing) ، استفاده از پوزیشن اول، نواختن در پوزیشن دوم و ... در بین نوازندگان ساز دهنی بسیار رایج و مرسوم است. واژه پوزیشن بیشتر در مورد ساز دهنی دیاتونیک به کار میرود ولی نوازندگان ساز دهنی کروماتیک و ترمولو نیز از به کاربردن آن ابایی ندارند. واژه پوزیشن برگرفته از قاعدۀ «دایره پنجم ها» (Circle of Fifths) در مباحث تئوری موسیقی است و در واقع به رابطۀ بین نت پایه ساز دهنی و نت پایه آهنگ اشاره می‌کند. اما این واژه از کجا و از چه زمان به متون آموزشی سازدهنی راه یافته است؟

وب سایت هایی که در قسمت اول این مقاله معرفی کردیم برای آشنایی با سازدهنی ، آموزش های مقدماتی و یاد گرفتن آهنگ های ساده مفید هستند . در قسمت دوم قصد داریم شما را با وب سایت هایی آشنا کنیم که محتوای آموزشی آنها در سطح پیشرفته تری است و اطلاعات با ارزشی را در مورد جنبه های مختلف سازدهنی (از تاریخچه و ساختمان سازدهنی گرفته تا تکنیک ها و آهنگ های پیچیده تر) به علاقه مندان سازدهنی ارائه می کنند . وب سایت هایی که حاوی تبلچر هایی برای نوازندگان سطح متوسط باشند نیز در این قسمت معرفی می شوند .

ساز دهنی کروماتیک (Chromatic Harmonica) همان طور که از نامش برمی آید ، از قابلیت اجرای تمام فواصل کروماتیک نیم پرده ای برخوردار است. این قابلیت حاصل اضافه شدن سه جزء ساختمانی است که به طور معمول در ساز دهنی های دیاتونیک و ترمولو وجود ندارد: قطعه ای به نام دهنی (Mouthpiece) ، تیغه ای به نام اسلاید (Slide) و نوارهایی به نام دریچه های ویندسیور(Windsaver Valves) . در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی ویژگی های ساختمانی سازدهنی کروماتیک نگاه دقیق تری به دریچه های ویندسیور بیندازیم و با عملکرد آنها بیشتر آشنا شویم .

افراد زیادی هستند که به تازگی با صدای دلنشین سازدهنی آشنا شده و به آن علاقه مند شده اند و به همین خاطر تصمیم گرفته اند تا نواختن سازدهنی را شخصا تجربه نمایند اما درست نمی دانند که از کجا باید شروع کنند . معمولا این گروه از علاقه مندان سازدهنی با پرسش هایی از این دست روبرو هستند : چه نوع سازدهنی بخریم؟ چه مارک یا مدلی تهیه کنیم؟ آموزش سازدهنی را از کجا شروع کنیم؟ با چه کتاب یا متد آموزشی جلو برویم؟ به شکل خودآموز تمرین کنیم یا به سراغ یک مدرس موسیقی برویم؟ در این مقاله می کوشیم تا پاسخی مناسب برای این گونه سوالات ارائه نماییم .

ساز دهنی دیاتونیک (Diatonic Harmonica) ، علیرغم تمام ویژگی های منحصر به فردش همواره از دو محدودیت اساسی رنج برده است: یکی محدودیت در نواختن آکوردها و دیگری محدودیت در اجرای فواصل نیم پرده ای. به همین خاطر افراد بسیاری کوشیده اند تا با ایجاد تغییراتی در کوک ساز دهنی بر این دو محدودیت غلبه نمایند. برندان پاور (Brendan Power) از جمله این افراد است که در سال 2010 حاصل بیش از 30 سال تجارب ارزنده اش را در این زمینه در قالب کوک جدیدی به نام پاوربندر (Powerbender) به علاقه مندان ساز دهنی عرضه نمود: ساز دهنی دیاتونیکی که تنها با کمک تکنیک بندینگ (Bending) از قابلیت اجرای بسیاری از فواصل کروماتیک نیم پرده ای برخوردار است!

بسیاری از افرادی که می خواهند برای اولین بار نواختن سازدهنی را تجربه کنند ، با پرسش هایی از این دست روبرو میشوند: چگونه باید صدای سازدهنی را درآورم؟ شماره هایی که در جلوی هر سوراخ ساز دهنی نوشته شده چه کاربردی دارد؟ چگونه می توان با ساز دهنی آکورد (Chord) و تک نت (Single Note) نواخت؟ آیا کوچک بودن اندازه سوراخ های ساز دهنی و فاصله کم بین سوراخ ها نواختن تک نت ها را دشوار نمی کند؟ شیوه صحیح نواختن ساز دهنی و نحوه تنفس در حین نواختن آن کدام است؟ روش های پاکر ، لیپ بلاک و تانگ بلاک چه مفهوم و کاربردی دارند؟ در این مقاله قصد داریم تا ضمن پاسخ به سؤالاتی از این دست ، اشاره ای هم به انواع مختلف آرتیکولیشین و تکنیک مهم Dip Bend داشته باشیم که کاربرد زیادی در روش پاکر دارند .

ارتباط بین این امپرسیونیسم (نقش پذیری) برگرفته از جوامع روستایی با سرمنشا آنچه به عنوان سبک بلوز هارپ (Blues Harp) شناخته می شود ، به ویژگی های ساختاری و شیوه نواختن سازدهنی بر می گردد . ساختمان سازدهنی دیاتونیک 10 سوراخه (که رایج ترین مدل سازدهنی مورد استفاده در سبک بلوز است) به گونه ای طراحی شده است که با دمیدن به داخل سوراخ هایش آکورد ماژوری در همان گام متعلق به سازدهنی ایجاد می کند و در صورت مکیدن هوا از درون سوراخ هایش آکورد نهم دومینانت (Dominant Ninth Chord) را تولید می کند (1) .

روش تانگ بلاک (Tongue Block) به عنوان یکی از دو روش اصلی نواختن سازدهنی کاربرد های زیادی در بین نوازندگان سازدهنی دیاتونیک (به خصوص در سبک بلوز) و کروماتیک (به ویژه در موسیقی کلاسیک) و حتی ترمولو (در سبک های ایرلندی و اسکاتلندی) دارد . بعد از معرفی روش پاکر(Pucker) ، این بار قصد داریم به تشریح روش تانگ بلاک و مشخصات آن بپردازیم . در این روش برای نواختن تک نت ها (Single Notes) لب های نوازنده به مانند روش پاکر جمع نمی شوند و نیازی نیست که گوشه های دهان به هم نزدیک شوند. در واقع میزان باز بودن دهان در این روش مشابه حالتی است که برای نواختن آکوردها استفاده می شود و معمولاً 4-3 سوراخ (و گاهی 5 سوراخ) را شامل می شود.

در روند تکامل یافتن سبک بلوز ، انتخاب سازدهنی (دیاتونیک) به وسیله سیاهپوستان جنوب آمریکا به دلایل متعددی انتخابی بسیار طبیعی می نمود . چرا که سازی کوچک ، ارزان ، با دوام ، قابل حمل و یاد گرفتن آن برای افراد مبتدی آسان بود . از نظر موسیقایی سازدهنی جانشین جدید و مناسبی برای ساز Quills بود ، سازی که از کنار هم گذاشتن سه لوله نی در کنار هم تشکیل می شد (1) ؛ و از طرفی سازدهنی از ویولون یا فیدل (Fiddle) ارزان تر و نواختنش ساده تر بود و توانست جای آن را در موسیقی بلوز بگیرد (2) .

بسیاری از علاقه مندان ایرانی سازدهنی ، با نام منصور پاک نژاد آشنایی دارند . وی از مدرسان با سابقه سازدهنی است که در سال 1380 موفق شد اولین کتاب تالیف شده در باره آموزش سازدهنی را در ایران به مرحله نشر برساند . کتاب های سه جلدی موسوم به "دوره جامع آموزش سازدهنی" که به ترتیب به سازدهنی های ترمولو ، کروماتیک و دیاتونیک اختصاص یافته و هر یک به چاپ های متعدد رسیده اند ، بی شک در تسهیل و گسترش آموزش سازدهنی در سال های اخیر نقش قابل توجهی داشته اند . خواندن مصاحبه ای جدید با منصور پاک نژاد ، شما را بیشتر با نظراتش درباره آموزش سازدهنی در ایران و فعالیت های وی در این زمینه آشنا می کند .

در این مقاله می خواهیم به معرفی دو تکنیک تانگ رول (Tongue Roll) و گراول (Growl) بپردازیم . هر دوی این تکنیک ها افکت صوتی خاصی ایجاد می کنند که کیفیتی لرزان و غرنده به نت ها می بخشند . اما تکنیک اول فقط بر روی نت های دمشی (Blow Notes) قابل اجرا است و تکنیک دوم بر روی نت های مکشی (Draw Notes) اجرا می شود . تکنیک تانگ رول محدود به سازدهنی نیست و در سایر سازهای بادی (مانند فلوت و ترومپت) هم به کار می رود و در سبک های مختلفی از موسیقی کلاسیک و جز (Jazz) گرفته تا موسیقی پاپ و راک از آن استفاده می شود . این تکنیک در سازدهنی بلوز رایج نیست ؛ ولی در آثار برخی از نوازندگان بزرگ این سبک مانند بیگ والتر (Big Walter) نیز به کار رفته است (تصویر روبرو) .

بابک صفرنژاد از نوازندگان جوان و حرفه ای سازدهنی است که علاوه بر همکاری با تعداد زیادی از خوانندگان و گروه های موسیقی ، در اجراهای زنده مختلفی نیز به عنوان یک نوازنده خوش ذوق سازدهنی حضور داشته است (1) و در سال 1388 موفق شد تا اولین آلبوم بی کلام سازدهنی را در ایران منتشر نماید ؛ آلبومی که با استقبال خوبی از طرف علاقه مندان ایرانی سازدهنی مواجه شد. چندی پیش گفت و گویی با این نوازنده سازدهنی در هفته نامه چلچراغ منتشر شد که خواندن آن ما را بیشتر با فعالیت های وی آشنا می کند .

روش تانگ بلاک (Tongue Block) به عنوان یکی از دو روش اصلی نوازندگی ساز دهنی (در کنار روش پاکر) همواره مورد علاقه گروه زیادی از نوازندگان ساز دهنی (به ویژه در سبک های بلوز و موسیقی کلاسیک) بوده است . برخی از نوازندگان معتقدند که به طور کلی، با روش تانگ بلاک (در مقایسه با روش پاکر) صدای بهتر و گرم تر و رساتری از ساز دهنی تولید می شود و یکی از دلایل انتخاب این روش نوازندگی توسط برخی از نوازندگان ساز دهنی همین مساله عنوان می شود. علاوه بر این، روش تانگ بلاک قابلیت های اجرایی منحصر به فردی در اختیار نوازنده قرار می دهد که بسیاری از آنها با روش پاکر عملی نیستند . در این مقاله به بررسی تکنیک های به کار رفته روش تانگ بلاک می پردازیم .

یکی از بزرگ ترین و پرطرفدارترین گروه های موسیقی راک گروهی است به نام رولینگ استونز (The Rolling Stones) که فعالیت حرفه ای خود را از دهه 1960 میلادی آغاز کرده و تا به امروز هم دوام آورده است . مارتین اسکورسیزی (Martin Scorsese) کارگردان بزرگ آمریکایی که یکی از طرفداران پروپا قرص این گروه انگلیسی است و در اکثر آثارش از ترانه های این گروه به عنوان بخشی از موسیقی متن فیلم استفاده می کند ، چند وقت پیش روند برگزاری یکی از کنسرت های این گروه را به تصویر کشید و با ضبط تصاویر پشت صحنه و انجام مصاحبه با اعضای گروه کوشید تا راز ماندگاری آنها را (که همانا شور و شوق پایان ناپذیر آنها به موسیقی است) به علاقه مندان موسیقی یادآوری کند .

اما بذرهای سبک بلوز هارپ مدرن (Modern Blues Harp) که در عصر طلایی شیکاگوی دهه 1950 به اوج شکوفایی رسید ، در شهر ممفیس (Memphis) در ایالت تنسی (Tennessee) کاشته شد که در آن زمان مرکز و میعادگاه علاقه مندان موسیقی آمریکایی بود . شهر ممفیس که نقشی حیاتی در شکل گیری اغلب ژانرهای بومی پدید آمده در موسیقی آمریکایی داشته است ، در سالهای 1925 تا 1930 پذیرای حضور همزمان تعدادی از بزرگ ترین نوازندگان اولیه سازدهنی بلوز بود ؛ افرادی چون نوآ لوییس (Noah Lewis) ، جی برد کولمن (1) (Jaybird Coleman) ، ویل شید (Will Shade) ، جد دونپورت (Jed Davenport) ، همی نیکسون (Hammie Nixon) ، جان لی ویلیامسون (John Lee Williamson) (ملقب به سانی بوی ویلیامسون شماره 1) و بیگ والتر هورتون (Big Walter Horton) . بی تردید شهر ممفیس در آن دوران ...

سالهای سال تنها مدل‌های ساز دهنی کروماتیک موجود در بازار از تولیدات شرکت هونر (Hohner) بود. با اینحال در چند دهه اخیر تولید کنندگان چینی هم ساز دهنی‌های ارزان قیمت زیادی ارائه کرده‌اند و همزمان ساز دهنی‌های کروماتیکی با کیفیت مرغوب‌تر به وسیله شرکت‌هایی مانند Suzuki و Tombo (در ژاپن)، Hering و Bends (در برزیل) و Seydel (که تا قبل از فروپاشی دیوار برلین در آلمان شرقی مستقر بود) تولید شده است. تغییرات پدید آمده در بازار ساز دهنی چالش‌هایی را در برابر شرکت هونر قرار داده و موجب شده است تا این شرکت برای حفظ پیشتازی خود در این زمینه علاوه بر بالا بردن کیفیت تولیداتش مدل‌های جدیدی را هم به علاقه‌مندان ساز دهنی معرفی نماید.

مارک هامل (Mark Hummel) نوازنده و آهنگساز آمریکایی از چهره های شناخته شده و محبوب نوازندگی در سبک بلوز است . وی سالها است که سرپرستی گروهش با نام The Blues Survivors را در مقام آهنگساز ، خواننده و نوازنده سازدهنی بر عهده دارد و افتخار همراهی با بسیاری از بزرگان موسیقی بلوز را به دست آورده است . قبلا در یکی از مقالات ایران هارمونیکا به مرور زندگی و آثار وی پرداخته ایم . مطلبی که در اینجا مشاهده می نمایید ، برگردان فارسی مصاحبه ای است با این نوازنده سازدهنی که در ماه ژوئن سال 2003 توسط دنیس کارلی (Dennis Carelli) انجام گرفته و در مجله اینترنتی Harmonica Sessions (وابسته به انتشارات Mel Bay ) منتشر شده است .

مقاله جدید ایران هارمونیکا باز هم به آموزش عملی روش تانگ بلاک (Tongue Block) اختصاص دارد . در قسمت اول از این مجموعه مقالات به توصیف اجمالی روش تانگ بلاک و نحوه نواختن تک نت ها با این روش پرداختیم . در قسمت دوم ، بیش از ده تکنیک خاص نوازندگی در روش تانگ بلاک را معرفی کردیم که نوازنده را در به کار گرفتن قابلیت های آکوردی سازدهنی یاری می کنند . حالا در قسمت سوم این سری مقاله ها تکنیک هایی را آموزش می دهیم که نوازنده را قادر می سازند تا انواع فواصل موسیقایی (Split Intervals) و به خصوص فاصله اکتاو (Octave) را با سازدهنی اجرا نماید . در انتهای مقاله هم اشاره مختصری به نحوه آرتیکولیشن (Articulation) نت ها و تکنیک بندینگ (Bending) در این روش خواهیم داشت .

سازدهنی (Harmonica) جزو معدود سازهای بادی است که از قابلیت نواختن آکورد برخوردار است . ولی این قابلیت بسیار محدود است (به عنوان مثال با یک سازدهنی دیاتونیک استاندارد فقط می توان 3 آکورد اجرا کرد) و به هیچ وجه قابل مقایسه با سازهایی مثل گیتار و پیانو نیست . به همین خاطر ابداع مدل های خاصی از سازدهنی که قابلیت وسیع تری برای نواختن آکورد داشته باشند همواره ایده ای جالب توجه بوده است . در این مقاله قصد داریم به معرفی دو مدل خاص ارائه شده توسط شرکت هونر (Hohner) بپردازیم که با همین هدف طراحی و ساخته شده اند : کوردومونیکا و هارمونتا .